Do stworzenia tego tekstu zainspirował mnie artykuł o Nowej Zelandii, który niedawno napisała moja redakcyjna koleżanka, Natalia. Na jednym ze zdjęć użytych do zilustrowania ciekawostek na temat tego niezwykłego kraju, widoczna była postać krzyczącego wojownika. “Haka!” pomyślałam! I od razu zaczęłam planować powstanie tego artykułu.
Co jakiś czas odnawia się internetowe szaleństwo na punkcie krótkiego filmiku z wesela młodej, nowozelandzkiej pary. Zupełnie niespodziewaną, ale niewątpliwie najpiękniejszą i najbardziej wzruszającą atrakcją na ich weselu, była haka w wykonaniu części zaproszonych gości. W pierwszej kolejności rytuał wykonują panowie – dopiero po jakimś czasie dołączają do nich panie. Wesele to jedyna okoliczność, w związku z którą mogą one wykonywać tzw. peruperu, czyli hakę wojenną.
Jak łatwo zauważyć, para jest niezwykle poruszona. Jestem pewna, że oglądając ten filmik, czuliście dokładnie to samo… Co to jest Haka? Dlaczego jest tak ważna dla rdzennych mieszkańców Nowej Zelandii?
HAKA
To nazwa rytualnych prezentacji taneczno-wokalnych, związanych z historią i tradycją mieszkańców rejonu Oceanu Spokojnego. Szczególną uwagę do jej znaczenia, przywiązują Maorysi – przedstawiciele grupy etnicznej, którzy zamieszkują Nową Zelandię. O ile w tamtych rejonach, słowo “haka” określa każdy w zasadzie rodzaj tańca, o tyle w Europie, kojarzy się je głównie z haką wojenną. Rytuał ten możecie kojarzyć z przedstawionego powyżej filmiku albo z meczów rugby – reprezentanci Nowej Zelandii znani są z tego, że wykonują hakę przed każdym meczem. Drużyna All Blacks zaczyna w ten sposób swoje sportowe zmagania już od 1905 roku!
Zarówno wieki temu, jak i teraz, wykonanie haki przed walką (lub przed spotkaniem sportowym) ma na celu pokazanie przeciwnikowi swojej siły i woli zwycięstwa – przestraszenie go. Stąd właśnie bardzo wyraźne eksponowanie swoich siłowych możliwości poprzez wydawanie głośnych okrzyków i pełne energii ruchy, mające na celu ukazanie umięśnionej sylwetki wojowników. Zwróćcie uwagę na to, że część gestów wskazuje na ich strefę genitalną, co również ma pokazać, że przeciwnik ma do czynienia z prawdziwym mężczyzną, który jest w stanie poświęcić wiele tylko po to, aby zwyciężyć.
Bardzo duże wrażenie robi również mimika wykonujących hakę – już w momencie rozpoczęcia tańca można odnieść wrażenie, że “coś” w nich wstępuje, że przestają nad sobą panować. Wojownicy nadymają poliki, wystawiają język, syczą i – co ważne – wpatrują się centralnie w oczy swoich przeciwników… Pierwotnie hakę wykonywaną z bronią w ręku – maoryscy tancerze trzymali w dłoni krzemienne i drewniane oszczepy, które wraz z przybyciem białych kolonizatorów, w okolicach XIX wieku, zamienili na muszkiety (broń palna).
Ważną rolę w hace odgrywa lider. To on dyryguje całym tańcem i wydaje polecenia zrozumiałe jedynie dla uczestników rytuału. Prowadzi z nimi swego rodzaju dialog, którego treść ma swoje źródło w tradycji całego rytuału. Jeśli ktoś nie orientuje się w historii tej specyficznej przyśpiewki, może odnieść wrażenie, że jest infantylna. Jej tekst powstał w trakcie wojen z at 1845-1879:
Ka mate! ka mate! Ka ora! ka ora!
Mogę umrzeć! Mogę umrzeć! Mogę żyć! Mogę żyć!
Ka mate! Ka mate! Ka ora! Ka ora!
Mogę umrzeć! Mogę umrzeć! Mogę żyć! Mogę żyć!
Tēnei te tangata pūhuruhuru
Tam stoi kudłaty człowiek,
Nāna nei i tiki mai, whakawhiti te rā
który może spowodować wschód słońca
A, hupane! A, kaupane!
Jeden krok do góry! Drugi krok do góry!
A, hupane! A, kaupane!
Jeden krok do góry! Drugi krok do góry!
Whiti te ra!
Słońce wzeszło!
Hī!
Hej!
Peruperu to tylko jeden z kilku rodzajów haki. Istnieje jeszcze chociażby Haka Poi – składająca się z układu choreograficznego, z wykorzystaniem specjalnych kul zawieszonych na sznurkach i w towarzystwie specjalnych śpiewów.
W dzisiejszych czasach haka stanowi niewątpliwie jeden z najważniejszych i najbardziej cennych symboli Nowej Zelandii, który przetrwał kolonizację wyspy przez Brytyjczyków. To także jedna z nielicznych tradycji tego rodzaju, o której można powiedzieć, że nadal żyje. Cały czas bowiem, powstają nowe jej odmiany, a istota samego tańca, przekazywana jest z pokolenia na pokolenie – w szkole, w wojsku i w każdej maoryskiej rodzinie.
Jak podoba Wam się ten taniec? Co sądzicie na temat haki?