„Jest to konstytucja monarchii, w której zostały ograniczane prawa tych, którzy mieli zbyt daleko idące przywileje” – przypomniał we wtorek podczas uroczystości w warszawskiej Galerii Narodowego Centrum Kultury Kordegarda wicepremier Gliński. „To jest konstytucja, która doprowadziła do ograniczenia liberum veto. To jest konstytucja, która podkreśla przede wszystkim wojsko i skarb, czyli takie podstawy silnego państwa. To jest konstytucja, która miała bardzo ważny wymiar społeczny, ponieważ zrównywała w prawach szlachtę i mieszczaństwo” – tłumaczył.
Gliński ocenił, że ustawa z 3 maja była „bardzo mądra i bardzo jak na tamte czasy postępowa”. „Postępowa w sensie politycznym, społecznym i kulturowym” – tłumaczył. „Myślę, że to coś magicznego, że możemy obcować z materialnym dowodem tego wielkiego wysiłku reformatorskiego Polaków sprzed 225 lat” – ocenił.
„To bardzo ważny moment dla Archiwum Głównego Akt Dawnych. Co roku świętujemy, pokazując ustawę rządową – Konstytucję 3 Maja” – powiedział dyrektor Archiwum dr Hubert Wajs.
Wajs przypomniał, że w ub.r. Konstytucja 3 Maja – jako jeden z 29 obiektów europejskich – otrzymała znak dziedzictwa europejskiego.
Przechowywany w Archiwum Głównym Akt Dawnych oryginał ustawy z 1791 r. jest udostępniany publicznie niezwykle rzadko. Oryginał można oglądać w galerii tylko we wtorek, 3 maja, do godz. 19. Jak tłumaczyli przedstawiciele Galerii, przez wzgląd na ważność i zabytkowość dokumentu, decyzją konserwatorów dzieł sztuki nie ma możliwości wystawiania go na działanie czynników zewnętrznych na dłużej niż kilkanaście godzin. W kolejnych dniach rękopis zastąpi wierna kopia dokumentu.
Do czasów obecnych w Archiwum Głównym Akt Dawnych zachowały się dwa egzemplarze Konstytucji 3 Maja. Pierwszy znajdujący się w zespole o nazwie tzw. Metryka Litewska egzemplarz najprawdopodobniej znajdował się w kancelarii wprowadzonego na mocy konstytucji rządu, którym była Straż Praw, bądź też w bibliotece królewskiej. Drugi znalazł się w rękach Ignacego i Stanisława Potockich i wszedł do zbiorów wilanowskich. Zbiory trafiły do Krzeszowic pod Krakowem w wyniku kontaktów majątkowo-prawnych między Potockimi i Branickimi. Po II wojnie św. rękopisy wróciły do Warszawy, zostały złożone w Archiwum Głównym Akt Dawnych i noszą nazwę Archiwum Publiczne Potockich.
Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie, a drugą po konstytucji Stanów Zjednoczonych spisaną ustawą zasadniczą na świecie. Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. stanowiła zwieńczenie reform Rzeczypospolitej podjętych w okresie obrad Sejmu Czteroletniego (1788-1792).
W miejsce wolnej elekcji wprowadzała w Polsce ustrój dziedzicznej monarchii konstytucyjnej. Religii katolickiej przyznawała pozycję uprzywilejowaną, zapewniając tolerancję dla innych wyznań. Przyjęła trójpodział władzy na: prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Zachowywała też stanową strukturę społeczeństwa, otwierając jednocześnie perspektywy dalszych przekształceń ustroju. (PAP)
kfk/ gma/