Najwyższa Izba Kontroli wskazała w swoim raporcie, (powołując się na dane Biblioteki Narodowej, będące efektem badań czytelnictwa na reprezentatywnej próbie 3 tys. obywateli Polski w wieku 15 lat i więcej), że liczba osób, które przeczytały co najmniej jedną książkę wzrosła z 39 proc. w 2012 r. do 42 proc. w 2014 r., ale tendencja okazała się nietrwała. W 2015 r. co najmniej jedną książkę przeczytało 37 proc. Polaków.
NIK ocenia, że pomimo wydatkowania na rozwój czytelnictwa w latach 2012, 2013, 2014 i pierwszej połowie 2015 r. środków publicznych w łącznej wysokości 268 mln zł działania Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie zapewniły wzrostu poziomu czytelnictwa w Polsce. Według NIK, realizacja programów wspierających rozwój czytelnictwa w Polsce wymaga usprawnienia.
Warunki do rozwoju czytelnictwa stwarzał, jak wskazuje NIK, przede wszystkim wprowadzony przez MKiDN w październiku 2013 r. Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa na lata 2014-2020 oraz realizowane w jego ramach działania. Dodatkowo, poprzez upowszechnianie i promocję czytelnictwa, jego rozwój wspierały takie instytucje jak: Biblioteka Narodowa, Instytut Książki oraz Narodowe Centrum Kultury.
Według NIK, ważnym kierunkiem promowania czytelnictwa były działania inicjujące zainteresowanie książką wśród najmłodszych czytelników oraz ich rodzin, np. wydanie i dystrybucja książki pt. Pierwsza książka mojego dziecka. Zdaniem NIK właśnie ten kierunek działań promocyjnych wymaga większego zaakcentowania i informowania w społeczeństwie. Badania i wyniki ekspertyz w zakresie czytelnictwa dzieci i młodzieży, wskazują bowiem, że po książki częściej sięgają i czytają właśnie te osoby, które polubiły ich czytanie w dzieciństwie.
NIK zwraca uwagę, że działania upowszechniające czytelnictwo w niewielkim stopniu dotyczyły książek w formie elektronicznej tzn. e-booków i audiobooków. Mimo braku odrębnych działań w tym zakresie w ramach NPRCz, czytelnictwo książek w formie elektronicznej w latach 2012-2014 wzrosło w większym stopniu, niż książek w formie papierowej (o 15 pkt procentowych w przypadku audiobooków i o 5 pkt procentowych w przypadku e-booków). Dlatego też NIK wskazuje na konieczność zainicjowania i intensyfikowania działań związanych z upowszechnianiem i promocją książek w formie elektronicznej.
Zdaniem NIK, za wyjątkiem działań realizowanych w latach 2012-2014 przez Narodowe Centrum Kultury (wyłączone w 2014 r. z realizacji NPRCz) oraz Instytut Książki zabrakło stałej i aktywnej promocji czytelnictwa w Internecie, w tym w mediach społecznościowych.
NIK rekomenduje zwiększenie aktywności w zakresie promowania czytelnictwa w audycjach telewizyjnych, radiowych oraz w sieci poprzez angażowanie w akcjach promocyjnych znanych postaci z życia publicznego oraz organizowanie konkursów i gier dla czytelników.
Zdaniem NIK, celowe byłoby utworzenie odrębnego portalu internetowego Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa, wspólnego dla programu ministra i rządowego programu wieloletniego, zawierającego m.in. informacje o realizowanych programach, priorytetach i działaniach proczytelniczych, wydarzeniach czytelniczych i promocyjnych, programach telewizyjnych i radiowych promujących czytanie, polecanych pozycjach książkowych i czasopismach dla dzieci i młodzieży według grup wiekowych, ich rodziców oraz dla osób dorosłych.
NIK oceniło, że pomimo przeznaczania znacznych środków budżetowych na wspieranie bibliotek publicznych (w latach 2012-2014 w kwocie ogółem ok. 63,5 mln zł) oraz prowadzenia wielokierunkowych działań wsparcia bibliotek i bibliotekarzy, odnotywany był spadek wskaźników czytelniczych.
Izba postuluje przeprowadzenie ewaluacji i oceny skuteczności realizowanych w ramach NPRCz w latach 2014-2015 programów, priorytetów i działań, obejmujących wsparcie bibliotek publicznych i bibliotekarzy.
W ocenie NIK zapoczątkowana w 2014 r. współpraca bibliotek publicznych i bibliotek szkolnych, w zakresie wykorzystania zakupionych nowości wydawniczych oraz ich promocji wśród dzieci i młodzieży, powinna być rozwijana.
Konieczne jest także, jak sygnalizuje NIK, zapewnienie lepszej komunikacji bibliotek z czytelnikami, w tym z dziećmi i ich rodzicami oraz wspieranie niekonwencjonalnych działań promujących czytelnictwo (np. książkobusy, happeningi czytelnicze, promocje w środkach komunikacji publicznej, sieciach kinowych, na koncertach i festiwalach muzycznych).
Według NIK, w MKiDN oraz instytucjach zarządzających w większości prawidłowo dokonywano oceny wniosków i wyboru beneficjentów oraz terminowo i prawidłowo rozliczano dofinansowania.
NIK stwierdziła jednak nieprawidłowości w zakresie działań realizowanych w latach 2012-2015 (I połowa), w tym w przygotowaniu i realizacji NPRCz zarówno w Ministerstwie, jak i w instytucjach zarządzających (Bibliotece Narodowej oraz Narodowym Centrum Kultury), m.in. w zakresie sprawozdawczości. (PAP)
ktl/ malk/