W Dzienniku Ustaw w poniedziałek po południu opublikowano nowelizację ustawy o Trybunale Konstytucyjnym autorstwa PiS. Oznacza to, że weszła ona w życie. Wcześniej – w poniedziałek przed południem – podpisał ją prezydent Andrzej Duda.
„Uważam, że ta nowela przyczynia się do wzmocnienia pozycji i sytuacji Trybunału Konstytucyjnego, sytuacji przede wszystkim w znaczeniu odbioru społecznego, ale sytuacji także w znaczeniu tego, co jest zasadniczą rolą Trybunału, czyli orzekanie, kierując się względami czysto prawnymi” – oświadczył prezydent po podpisaniu tej ustawy. Sejm uchwalił nowelizację, autorstwa PiS, po burzliwych obradach w zeszłym tygodniu, we wtorek późnym wieczorem. Przeciwko zmianom protestowała opozycja. PO zapowiedziała zaskarżenie noweli do TK; w środę złożyła do Trybunału wniosek o tzw. zabezpieczenie, by nowelizacja nie weszła w życie, dopóki TK nie wyda orzeczenia w sprawie.
W środę nowelizacją zajmował się Senat. Najpierw przez ponad siedem godzin nowe przepisy omawiały senackie komisje. Następnie – od godz. 18 w środę do 3.20 w czwartek – trwała senacka debata. W przeprowadzonym przed godz. 4 rano w Wigilię głosowaniu Senat przyjął nowelizację bez poprawek. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Stanowi ona m.in., że TK co do zasady ma orzekać w pełnym składzie liczącym co najmniej 13 spośród 15 sędziów TK (dotychczas pełny skład to co najmniej 9 sędziów). W składzie siedmiu sędziów będą zaś badane m.in. skargi konstytucyjne i pytania prawne sądów. Orzeczenia pełnego składu będą zapadać większością 2/3 głosów, a nie – jak do tej pory – zwykłą. Ponadto, terminy rozpatrywania wniosków wyznaczane będą w TK według kolejności wpływu. „Jeżeli mamy zasadę trójpodziału władzy, jeżeli decyzje podejmowane przez parlament wybrany w demokratycznych wyborach – a więc stanowiący wyraz także i społecznego przeświadczenia, w jakim kierunku powinna zmierzać polska polityka i w jakimi kierunku powinny zmierzać także zmiany, które są przez parlament dokonywane, zmiany ustawowe – jeżeli ma to być szanowane, Trybunał w sprawach ustaw powinien orzekać w pełnym składzie, przy podwyższonej większości” – mówił prezydent.
Według opozycji zmiana ustawy sparaliżuje TK, bo wydłuży średni czas badania spraw w TK oraz spowoduje, że w wielu sprawach nie zapadnie wyrok – wobec niemożności uzyskania większości 2/3 sędziów. Co do zasady rozprawa w TK nie może się odbyć wcześniej niż po 3 miesiącach od doręczenia uczestnikom postępowania zawiadomienia o jej terminie, a w pełnym składzie – po 6 miesiącach. Prezes TK może skrócić te terminy o połowę m.in. w przypadku skargi czy pytania prawnego odnoszących się do bezpośredniego naruszenia wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela.
W postępowaniu wszczętym, a niezakończonym przed wejściem w życie noweli, rozprawa nie może odbyć się wcześniej niż po 45 dniach od doręczenia uczestnikom zawiadomienia o jej terminie, a w sprawie, w której orzeka pełny skład – po 3 miesiącach. Ponadto przyjęto, że Zgromadzenie Ogólne TK nie będzie już stwierdzać wygaśnięcia mandatu sędziego (jak dotychczas), lecz przygotowywać dla Sejmu wniosek o jego złożenie „w szczególnie rażących przypadkach”, a postępowanie dyscyplinarne wobec sędziego TK można będzie wszczynać także na wniosek prezydenta lub ministra sprawiedliwości (dotychczas nie mieli takiego prawa). Nowi sędziowie TK ślubowanie będą składać – jak wcześniej – przed prezydentem.
Z ustawy wykreślono rozdział pt. „Postępowanie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta RP”. Inna zmiana przewiduje, że z art. 1 ustawy o TK, który wcześniej brzmiał: „TK (…) jest organem władzy sądowniczej powołanym w celu wykonywania kompetencji określonych w konstytucji i ustawach” wykreślone zostały słowa: „i ustawach”. Nowelizację krytykowały środowiska prawnicze. W sposób zdecydowanie negatywny wypowiadały się o niej m.in.: Krajowa Rada Sądownictwa, Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”, Naczelna Rada Adwokacka i Helsińska Fundacja Praw Człowieka. RPO, HFPC i Prezydium KRS apelowali do prezydenta o niepodpisywanie ustawy i skierowanie jej do TK.
W środę pierwszy wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Frans Timmermans wystosował do szefa MSZ Witolda Waszczykowskiego i ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry list z wezwaniem do nieprzyjmowania tej nowelizacji. 24 grudnia MSZ podało, że minister spraw zagranicznych Witold Waszczykowski zwrócił się do Komisji Weneckiej o opinię „na temat zagadnień prawnych będących przedmiotem prac nad nowelizacją ustawy o Trybunale Konstytucyjnym”. Komisja na swojej stronie internetowej podała, że wniosek Polski dotyczy kwestii konstytucyjnych „zawartych w dwóch propozycjach do nowelizacji ustawy o TK z 25 czerwca 2015 roku”. „Obie propozycje zostały wprowadzone do porządku obrad polskiego parlamentu przez dwie grupy posłów, odpowiednio 2 i 15 grudnia 2015 r. (druki sejmowe nr 129 i 122)” – czytamy na stronie Komisji. Druki sejmowe nr 129 i 122 zawierają teksty projektów zmian w ustawie o TK autorstwa posłów Kukiz’15 oraz posłów PiS przed pierwszymi czytaniami w Sejmie.
W poniedziałkowym komunikacie MSZ wyjaśniło, że pismo do Komisji Weneckiej „zostało wysłane 23 grudnia, bez załączników, w czasie, gdy jeszcze trwała procedura legislacyjna”. „Obecnie, po przyjęciu ustawy przez parlament i podpisaniu jej przez prezydenta, treść dokonanych zmian będzie mogła zostać przetłumaczona i przekazana przez MSZ Komisji Weneckiej” – podkreślono. Wniosek do Komisji Waszczykowski uzasadniał przekonaniem, iż „Trybunał Konstytucyjny jest jednym z ważnych elementów ładu instytucjonalnego Rzeczpospolitej i należy jak najszybciej zakończyć narosłe wokół niego kontrowersje”.
Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo, znana również jako Komisja Wenecka, jest organem doradczym Rady Europy. (PAP)