Każdy osoba, zatrudniona na podstawie umowy o pracę (w tym spółdzielczej), powołania, wyboru czy mianowania ma prawo do urlopu wypoczynkowego. Warto jednak wiedzieć, że nie jest to jedyny rodzaj urlopu, z którego może skorzystać pracownik. W naszym artykule znajdziesz najważniejsze informacje o gwarantowanych ustawowo rodzajach urlopu i dowiesz się, w jakich sytuacjach możesz z nich skorzystać. Zapraszamy do lektury!
Spis treści
Rodzaje urlopów pracowniczych
Polski kodeks pracy przewiduje różne rodzaje urlopów, z których można skorzystać w różnych sytuacjach. Mówiąc o urlopie myślimy najczęściej o urlopie wypoczynkowym, jednak to nie jedyna forma przerwy, która przysługuje osobom pozostającym w stosunku pracy. Poniżej przedstawiamy najważniejsze rodzaje urlopów – poznaj zasady ich przyznawania, by wiedzieć, kiedy masz prawo z nich skorzystać.
Urlop wypoczynkowy
Urlop wypoczynkowy przysługuje pracownikowi corocznie i nie może on się zrzec prawa do niego ani przenieść tego prawa na inną osobę. W ściśle określonych sytuacjach dopuszczalne jest wypłacenie ekwiwalentu za niewykorzystane dni urlopu (np. w sytuacji zakończenia stosunku pracy, gdy pracownik nie wykorzystał całego przysługującego mu za dany okres limitu urlopu).
Wymiar urlopu zależy od stażu pracy i wykształcenia. Ile dni urlopu wypoczynkowego przysługuje zatem zgodnie z zapisami zawartymi w kodeksie pracy? Dla osoby zatrudnionej na pełen etat jest to:
- 20 dni (w przypadku osób, które są zatrudnione krócej niż 10 lat – do tego okresu zatrudnienia wliczają się również poprzednie okresy pracy),
- 26 dni (w przypadku osób, które mogą wykazać co najmniej 10 lat stażu pracy – także do tego okresu zatrudnienia wliczają się również poprzednie okresy pracy).
Warto wiedzieć, że w przypadku pracowników zatrudnionych na niepełny etat wymiar urlopu wypoczynkowego wylicza się proporcjonalnie do wymiaru ich czasu pracy.
Pracownikom z orzeczeniem znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych w danym roku kalendarzowym. Przy czym prawo do dodatkowych dni wolnych nabywa się po przepracowaniu jednego roku po uzyskaniu wcześniej wymienionego orzeczenia o niepełnosprawności.
Zobacz: Gdzie jechać na wakacje z dziećmi? Podpowiadamy najciekawsze miejsca
Urlop na żądanie
Każdej osobie objętej stosunkiem pracy przysługuje prawo do 4 dni urlopu na żądanie (tzw. UWŻ) w każdym roku kalendarzowym. Wymiar urlopu na żądanie nie zależy od wymiaru i systemu czasu pracy. Co ważne, pracownik może wykorzystać ten urlop jednorazowo lub w częściach, jednak jest zobowiązany do zgłoszenia żądania najpóźniej w dniu rozpoczęcia UWŻ. Warto też wiedzieć, że na świadectwie pracy umieszczana jest informacja o liczbie dni urlopu wykorzystanych na żądanie pracownika.
Urlop okolicznościowy
To oczywiście jeszcze nie wszystkie rodzaje urlopów. Przejdźmy teraz do omówienia tzw. urlopu okolicznościowego, który tak właściwie jest zwolnieniem okolicznościowym.
Co ważne, wolne dni przysługujące pracownikowi na podstawie tzw. urlopu okolicznościowego, nie zmniejszają wymiaru urlopu wypoczynkowego.
Zwolnienie okolicznościowe ma miejsce w sytuacji:
- wezwania pracownika do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony;
- wezwania pracownika przez organy administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji albo organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia;
- gdy pracownik jest krwiodawcą i został zobligowany do przeprowadzenia okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy oraz na czas oddawania krwi;
- ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka, a także zgonu małżonka pracownika, jego dziecka, ojca, matki, ojczyma i macochy (w każdym wymienionym przypadku są to 2 dni zwolnienia okolicznościowego);
- ślubu dziecka pracownika, zgonu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babci, dziadka lub innych osób, które pozostają pod bezpośrednią opieką pracownika (w każdym wymienionym przypadku przysługuje 1 dzień urlopu okolicznościowego).
Urlop macierzyński
Do dodatkowej kategorii urlopów mają dostęp osoby, które posiadają dzieci. Rodzaje urlopów i ich wymiar jest w tym przypadku nieco skomplikowany, ale postaramy się je w miarę możliwości klarownie omówić.
Pierwszym typem takiego urlopu jest tzw. macierzyński. To szczególny rodzaj urlopu, gdyż jest on obowiązkowy dla każdej pracownicy, która urodziła dziecko. Nie ma tu znaczenia rodzaj umowy o pracę, na podstawie której jest zatrudniona świeżo upieczona mama.
Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu:
- 20 tygodni (jedno dziecko przy jednym porodzie),
- 31 tygodni (dwoje dzieci przy jednym porodzie),
- 33 tygodnie (troje dzieci przy jednym porodzie),
- 35 tygodni (czworo dzieci przy jednym porodzie),
- 37 tygodni (pięcioro lub więcej dzieci przy jednym porodzie).
Wspominaliśmy już, że urlop macierzyński jest obowiązkowy dla pracownicy. Koniecznie jednak należy podkreślić, że nie jest on obowiązkowy w pełnym wymiarze. Po porodzie matka jest zobowiązana do wykorzystania 14 tygodni urlopu. Z pozostałych 6 tygodni urlopu może zrezygnować i wrócić do pracy, jednak pod pewnym warunkiem – pozostałą część urlopu wykorzysta ojciec lub inny członek najbliższej rodziny.
Co ważne, kobieta może wykorzystać do 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Jeśli natomiast nie korzystała z tej opcji, to macierzyński rozpoczyna się w dniu porodu.
Wato też zapamiętać, że tydzień urlopu macierzyńskiego odpowiada 7 dniom liczonym od pierwszego dnia tego urlopu.
Urlop rodzicielski
Rodzaje urlopów związanych z byciem rodzicem uzupełnia urlop rodzicielski. Ile dni urlopu przysługuje w tym przypadku? Tu podobnie jak w sytuacji urlopu macierzyńskiego, przerwę w pracy liczy się w tygodniach. Urlop rodzicielski w wymiarze 41 tygodni (lub 43 w przypadku porodu mnogiego) przysługuje rodzicom w celu sprawowania opieki nad dzieckiem.
Co ciekawe, z urlopu rodzicielskiego mogą dokładnie w tym samym czasie korzystać oboje rodzice dziecka – wówczas łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać przysługującego wymiaru, o którym wspominaliśmy powyżej.
Warto też wiedzieć, że każdemu rodzicowi przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z powyższego wymiaru urlopu. Nie może on przenieść tego prawa na drugiego rodzica dziecka.
Urlop rodzicielski można wykorzystać w całości jednorazowo albo w maksymalnie 5 częściach. Rodzice mają na to czas do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
Urlop wychowawczy
To jeszcze nie wszystkie urlopy, jakie przysługują z tytułu bycia rodzicem. Pracownik może zdecydować się na wykorzystanie urlopu wychowawczego, który jest udzielany w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Uwaga! Urlop wychowawczy nie przysługuje każdemu. Są do niego uprawnieni wyłącznie pracownicy zatrudnieni co najmniej 6 miesięcy (do wspomnianego tu okresu zatrudnienia wlicza się również poprzednie okresy pracy).
Urlop wychowawczy może zostać wykorzystany zarówno przez matkę, jak i ojca. Maksymalny wymiar tej przerwy od pracy wynosi 36 miesięcy. Co ważne, jeden rodzic może wykorzystać maksymalnie 35 tygodni urlopu wychowawczego, gdyż 1 miesiąc przeznaczony jest dla drugiego rodzica. Także w tym przypadku prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka.
W przypadku urlopu wychowawczego dokładnie w tym samym czasie mogą korzystać oboje rodzice dziecka – wówczas łączny wymiar nie może przekraczać przysługującego wymiaru, o którym wspominaliśmy powyżej.
Zobacz: 6 rzeczy, które sprawią, że te wakacje będą najlepsze w Twoim życiu
I podobnie jak w przypadku urlopu rodzicielskiego, urlop wychowawczy można wykorzystać w całości jednorazowo albo w maksymalnie 5 częściach. Rodzice mają na to czas do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
Urlop bezpłatny
Urlopy pracownicze, a właściwie ich szczególny rodzaj to też urlop bezpłatny. Może on zostać udzielony przez pracodawcę na pisemny wniosek pracownika.
Sprawdź: Czy wakacje z dziećmi to nie jest odpoczynek?
Warto wiedzieć, że czas urlopu bezpłatnego NIE WLICZA SIĘ do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Zapamiętaj też, że urlop bezpłatny dłuższy niż 3 miesiące może zostać zakończony przez pracodawcę z ważnych przyczyn – jest to tzw. odwołanie pracownika z urlopu bezpłatnego.
Jeśli zdecydujesz się na urlop bezpłatny, który trwa krócej niż miesiąc, pamiętaj, że nie ograniczasz sobie nim prawa do urlopu wypoczynkowego.